Zapadne kompanije se neće vratiti u Rusiju
Često hvaljeno rusko-kinesko „partnerstvo bez ograničenja“ pokazalo se kao neadekvatna zamjena za uglavnom prekinute veze Rusije sa zapadom. Nedavni pokušaji Kremlja da privuče zapadne investitore nazad vjerovatno neće uspjeti, jer većina firmi nema ni želju ni potrebu za još jednom ruskom avanturom.
Ruski zvaničnici su u posljednje vrijeme počeli da promovišu ideju da će, odmah nakon završetka rata u Ukrajini, zapadne kompanije - posebno američke - rado ponovo poslovati u Rusiji. Trampova administracija je na to reagovala sa interesovanjem. Ali, koliko je takva perspektiva realna? Da li će se zapadne investicije i zajednička preduzeća zaista vratiti?
Grčki filozof Heraklit je jednom primijetio da „čovjek ne može dvaput ući u istu rijeku, jer to više neće biti ista rijeka, niti će to biti isti čovjek“. Isto se može reći i za Rusiju. Tokom 1990-ih, nakon raspada SSSR-a, u zemlju je nagrnulo zapadno poslovanje. U narednih 30 godina zapadne kompanije su investirale u Rusiju stotine milijardi dolara; donijele su sa sobom ne samo kapital, već i znanje, iskustvo, institucionalne veze. Upravo su one u velikoj mjeri pomogle da se Rusija integriše u svjetsku ekonomiju.
To nasljeđe je uglavnom uništeno. Na papiru, u Rusiji i dalje posluje nekoliko hiljada zapadnih firmi, ali većina njih su tek poštanski sandučići ili paravan firme ruskih komercijalnih struktura. Rijetke zapadne kompanije koje i dalje vode značajne aktivnosti zapravo su zarobljene: ili ne mogu da napuste tržište, ili su primorane da (obično uz ogromne gubitke) prodaju svoju imovinu Rusima blisko povezanim s vlastima.
Rezultat je da su se mreže, pažljivo građene tokom trideset godina - raspale. Finansijske veze Rusije sa zapadom u velikoj su mjeri uništene, dok zapadne sankcije guše strateški izvoz, uključujući naftu i gas. Iako se trgovina sirovinama i tehnologijama „dvostruke namjene“ nastavlja preko posrednika iz trećih zemalja, ona se odvija bez direktnog prenosa znanja i iskustva zapadnih firmi - a upravo je to ranije često bilo stvarni pokretač stvaranja vrijednosti.
Čak i ako se rat u Ukrajini završi i sankcije budu ukinute, povratak zapadnog biznisa ostaje malo vjerovatan. Rusija više nije „ista rijeka“. Prazninu u postsovjetskoj ekonomiji, koju su poslije sedamdeset godina izolacije i planske privrede popunile zapadne kompanije tokom 1990-ih i 2000-ih, sada su zauzeli sami Rusi.
Danas na vratima moskovskih kancelarija više nema imena zapadnih međunarodnih stručnjaka, ali su tu imena njihovih bivših ruskih partnera, od kojih su mnogi studirali na Zapadu ili su bili obučeni od strane zapadnih profesionalaca. Strane banke zamijenjene su ruskim, a isto se dešava i u ostalim sektorima - od maloprodaje do onlajn usluga. U tim oblastima Rusija sada funkcioniše kao potpuno razvijena tržišna zemlja i više ne zavisi od učešća zapada.
Ipak, rat u Ukrajini je gurnuo rusku ekonomiju unazad i podsjetio na sovjetska vremena: prenaduvani vojno-industrijski kompleks uz hronični nedostatak investicija i stagnaciju u gotovo cjelokupnom ostatku privrede. U nekim sektorima, posebno u industriji, zapadne vještine, tehnologije i kapital još su mogli da odigraju važnu ulogu.
Upečatljiv primjer je bila naftna industrija. Tokom 1990-ih zapadne kompanije su masovno dolazile u Rusiju sa kompletnim spektrom naftnih servisnih usluga. Uz pomoć kapitala i savremenih metoda upravljanja, pomagale su u oživljavanju propalih sovjetskih naftnih regiona, pokretale nove projekte u okviru zajedničkih preduzeća sa ruskim partnerima i primjenjivale poslovne modele koji su za postsovjetsku Rusiju bili novina.
Tu je još i Kina. Rast njene ekonomije usporava, zbog čega kineske kompanije agresivno povećavaju izvoz, posebno ka Rusiji. Međutim, one više preferiraju isporuku gotovih proizvoda nego investicije i prenos tehnologija.
Kineske banke takođe su oprezne kada je riječ o plasiranju kapitala, a takozvana „juanizacija“ ruske ekonomije (zamjena dolara i eura kineskim juanom) pokazala se kao loš posao za Rusiju, budući da Kina (iz unutrašnjih razloga) aktivno devalvira svoju valutu. U praksi, često hvaljeno rusko-kinesko „partnerstvo bez ograničenja“ pokazalo se kao neadekvatna zamjena za prekinute finansijske veze sa zapadom.
U tom kontekstu lako je razumjeti zašto Rusija pokušava da djeluje privlačno, nastojeći da ponovo privuče zapadni biznis i investicije. Malo je, međutim, vjerovatno da će se zapadne firme odazvati tom pozivu sa istim misionarskim zanosom kao što su to učinile prije 30 godina. Nekadašnje praznine koje su ostale nakon kolapsa sovjetske ekonomije sada su popunili sami Rusi, dok zapadne kompanije, poučene svojim gorkim iskustvom, traže perspektivnije projekte u drugim zemljama. Rusija više nije ista - a ni zapad više nije onaj stari.
Autor je profesor političkih nauka na Univerzitetu Džordžtaun
Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)