10.07.2025.

Kina u globalnoj tranziciji moći: Geopolitičke ambicije i transformacija međunarodnog poretka

Nova studija Digitalnog forenzičkog centra (DFC) pod nazivom Kina u globalnoj tranziciji moći: Geopolitičke ambicije i tranformacija međunarodnog poretka koja je predstavljena 3. juna 2025. godine analizira ulogu Kine u savremenim geopolitičkim procesima, uključujući: kineske geopolitičke strategije i pozicioniranje tokom rata u Ukrajini, instrumente meke moći poput obrazovanja, medija i društvenih mreža, rastuće prisustvo Kine na Zapadnom Balkanu, odnose sa SAD, EU i drugim globalnim akterima.

Analitičar DFC Marko Banović, predstavljajući studiju kazao je da se kineska ambicija da postane dominantan centar moći ne temelji više isključivo na ekonomskoj ekspanziji, već na širokom spektru instrumenata uticaja koji uključuju bezbjednosne, tehnološke, kulturne i informacione domene. On je rekao da Kina koristi kombinaciju tvrde i meke moći, prilagođavajući strategije lokalnim društveno-političkim kontekstima uz konzistentne mehanizme djelovanja. Za razliku od EU, Kina iskorišćava institucionalnu slabost nudeći infrastrukturne projekte i političku podršku koja nije uslovljena reformama.

Banović je istakao da Kina u vanjskoj politici primjenjuje pragmatičan pristup zasnovan na geostrateškoj fleksibilnosti. Iako blisko sarađuje sa određenim strateškim partnerima, Peking ne isključuje mogućnost ekonomske i političke saradnje ni sa državama koje su u direktnom sukobu ili rivalstvu sa njima. Takav je primjer je Kineski odnos sa Rusijom i Ukrajinom. Kina za rat u Ukrajni krivi NATO, nerijekto kritikuje Zapad zbog uvođenja sankcija Rusiji. Smanjenje sveukupnog uticaj SAD i kreiranje novog svjetkog poretka zansovanog na multipolarizmu je straški cilj Kine, a BRICS je jedan od ključnih alata multipolarizma.

Hibridne aktivnosti Kine zasnivaju se na infiltraciji u ključne sektore, na ciljanju ranajivih pojedinica, koršćenje civilnog sektora i digitalnih platformi, te manipulacijama infomracijma. Sajber aktivnosti povezane sa kineskim obavještajnim službama targetiraju korporacije, vlade i IT kompanije. U posljednjih dvadeset godina Kina se profilisala kao globalni tehnološki rival zapadu, ulažući ogromna sredstva u razvoj vještačke inteligencije, telekomunikacija i nadzornih sistema.

Banović je saopštio da Kina koristi medije kao alat u propagandnoj strategiji s ciljem preoblikovanja međunarodnog izvještavanja. “Primarni zadatak njene taktike je suprotstavljanje zapadnom medijskom prostoru, prikazajući Kinu u afirmativnom kontekstui ograničavajući kritičke narative”.

Odnosi između Narodne Republike Kine i Evropske unije, koji su u početku bili dominantno ekonomske prirode, postali su izrazito složeni usljed savremenih geopolitičkih promjena. Iako su Kina i EU značajni trgovinski partneri, bilateralne interakcije opterećene su nizom izazova.

Srbija jedno od ključnih uporišta kineskog uticaja u Evropi, kazao je Banović dodajući da su, od dolaska na vlast Srpske napredne stranke (SNS) i Aleksandra Vučića 2012. godine, odnosi dvije zemlje u kontinuitetu unaprijeđivani. Napomenuo je i da angažman Kine bilježi rast u Bosni i Hercegovini, naročito u entitetu Republika Srpska.

Između Crne Gore i Kine postoje dobri odnosi koji se u kontinuitetu nadograđuju kako bilateralno, tako i kroz mehanizam saradnje između Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope i Inicijativu Pojas i put, kazao je Banović. On je naglasio da za razliku od ruskih, kineski interesi u Crnoj Gori nijesu motivisani isključivo političkim aspiracijama, bar ne u smislu direktnog miješanja u unutrašnje stvari ili spoljnopolitičku orijentaciju zemlje.

“Kina će nastaviti da jača svoj uticaj na Zapadnom Balkanu kako bi olakšala pristup jedinstvenom tržištu Evropske unije (EU). Potencijalni udaljavanje Crne Gore od EU, omogućio bi, kako Kini tako i Rusiji, učvršćivanje društveno-političkih pozicija koje su uspostavile u prethodnoj deceniji”, navodi se u studiji.

Studija daje i konkretne preporuke: izrada sveobuhvatne nacionalne strategije za borbu protiv hibridnih prijetnji i stranog malignog uticaja, povećanje institucionalne transparentnosti u oblasti kineskih investicija i međudržavnih aranžmana, podrška nezavisnom i profesionalnom novinarstvu i adekvatnom medijskom praćenju kineskog narativa, uvođenje pravnog okvira za zvanične posjete kineskim institucijama, aktivnije uključivanje civilnog društva i akademske zajednice u nadzor nad kineskim prisustvom u Crnoj Gori, definisanje jasnih bezbjednosnih standarda za kineske tehnologije i rekalibracija zapadnog prisustva i konkurentnosti na Balkanu.

ZAKLJUČAK

Studija koju je prošlog mjeseca objavio Digitalni forenzički centar, koji ima sjedište u Crnoj Gori, izazvala je dosta pažnje u Crnoj Gori, ali i regionu Zapadnog Balkana. Predstavljajući studiju, autori su istaknuli ambiciju Kine da postane dominantan centar moći, pri čemu se za ostvarenje tog cilja ne koristi isključivo ekonomska ekspanzija, nego široki spekatr instrumenata uticaja koji uključuju sigurnosne, tehnološke, kulturne i informacione domene.

Najprije je na navode studije reagirala Ambasada Narodne Republike Kine u Crnoj Gori, a uslijedio je odgovor DFC na reagiranje kineske Ambasade.

U reagiranju kineske Ambasade koje su prenijeli crnogorski mediji je navedeno da studija „iskrivljuje činjenice, neopravdano napada i ocrnjava Kinu“, iako se navodi studije temelje na javno objavljenim dokumentima međunarodnih organizacija, ali i stavova kineskih zvaničnika kada su u pitanju međunarodni odnosi.

Iako se u reagiranju Ambasade Kine navodi da se Kina „nikada nije miješala, niti ima bilo kakav interes da se miješa u unutrašnje poslove drugih zemalja“. Ovaj navod je u najmanju ruku problematičan. Jer svaki netransparentni ugovor sa kineskim kompanijama koji nije predstavljen javnosti, kršenje domaćeg zakondavstva (u oblasti poreza, ekologije, prava radnika etc.) predstavlja direktno miješanje u unutrašnje stvari država Zapadnog Balkana.